Galeri Pameran

Galeri 1

Sejarah Pelombongan

Kisah Sejarah perlombongan bijih besi Bukit Besi bermula apabila sekumpulan ahli penyelidik Jepun, yang diketuai oleh Mr. Kuhara mendapat berita dari sekumpulan pemburu hutan berkenaan penemuan batu yang lebih berat dari batu biasa di kawasan Bukit Seri Bangun (Kini dikenali sebagai Bukit Besi).

Sejurus mendapat berita berkenaan, pada tahun 1919, Mr. Kuhara telah menjalankan misi penyelidikan dan kajian geologi bagi mengenalpasti penemuan batu-batu berkenaan dan telah mendapati hasil penemuan tersebut adalah deposit bijih besi.

Oleh demikian, mereka telah menjalankan perlombongan bijih besi secara kecil-kecilan sehinggalah Mr Kuhara mendapati kawasan tersebut mempunyai hasil deposit bijih besi yang banyak.

Oleh sebab itu, Mr Kuhara telah menubuhkan sebuah syarikat perlombongan yang diberi nama Kuhara Mining Company sebelum mengubah nama syarikat tersebut kepada Nippon Mining Company setelah mendapat pajakan lesen perlombongan selama 50 tahun oleh Kerajaan Negeri Terengganu.

Pada bulan Mei 1930, aktiviti perlombongan melibatkan 130 orang pekerja Jepun dan 1,500 orang pekerja tempatan telah bermula lalu kemudiannya meningkat kepada 3,000 orang pada masa yang singkat. Aktiviti perlombongan oleh syarikat jepun ini terhenti pada tahun 1942 ekoran Perang Dunia Kedua dan mula diambil alih oleh Syarikat British, Eastern Metal and Mining Company (EMMCO) pada tahun 1948.

Oleh demikian, EMMCO telah menjalankan operasi perlombongan bijih besi pada tahun 1949 dengan menggunakan jentera-jentera moden yang dibawa masuk dari negara barat.Justeru, penggunaan jentera moden tersebut serta pengangkutan keretapi berenjin diesel telah menyumbang kepada kegemilangan Bukit Besi sebagai salah satu kawasan perlombongan bijih besi yang terbesar di Asia Tenggara pada ketika itu.

Setelah selama 41 tahun Bukit Besi digali isi perutnya, aktiviti perlombongan ini ditutup pada tahun 1971 atas beberapa alasan antaranya kekurangan deposit bijih, kerenah kesatuan pekerja serta birokrasi, dan penemuan lombong bijih baru di Australia

Batuan Marmar

Marmar (marble) berwarna kelabu gelap bersifat massif serta berbutiran halus. Batuan ini mempamerkan penghabluran semula kalsit yang jelas dengan corak pengaturan mineral berbentuk mozek

Batuan Hornfels

Onyx (SiO2) berwarna kuning keperangan iaitu salah satu batu komposit daripada kumpulan kalsedoni yang berjalur dengan warna yang berbeza seperti akik (agate). Mempunyai ciri struktur mikro yang cantik dengan jalur terlipat dan besar.

Batuan Granit

Batuan granit berbutiran sederhana terdiri daripada kuarza, feldspar dan biotit dengan sedikit hornblend. Batuan berwarna kelabu cerah dengan tekstur granitic. Ciri ini berperanan sebagai penyumbang kepada pemineralan bijih besi berasaskan magma baki serta bertindak sebagai punca suhu bagi proses penggantian.

Galeri 2

KAEDAH Pelombongan

Pameran di Galeri 2 ini memaparkan kaedah perlombongan pada era Jepun (1930-1942) dan British (1950-1971). Galeri ini juga mempamerkan koleksi artifak yang digunakan bagi tujuan pembersihan hutan kawasan perlombongan, kaedah pemprosesan bijih besi, dan alat-alat pertukangan bagi aktiviti perlombongan.

Paku Pemegang Kayu

Kegunaanya ialah untuk proses menahan kayu supaya tidak terpisah.

Pahat

Sejenis alat bermata pisau dihujungnya yang digunakan untuk kerja-kerja menebang pokok dan pertukangan kayu.

Pemulas Skru

Alat ini digunakan untuk mengetatkan atau membuka skru mesin

Ketam Kayu

Peralatan yang digunakan untuk kerja menebang pokok dan pertukangan kayu.

Galeri 3

KRONOLOGI Pelombongan

Galeri 3 mempamerkan kronologi aktiviti perlombongan yang berlaku di Bukit Besi, dan impak aktiviti perlombongan terhadap sosiobudaya penduduk. Galeri ini memaparkan koleksi artifak serta penerangan bermaklumat seperti alat komunikasi, matawang, peralatan sukan dan peralatan hiburan.

Telefon

Berfungsi sebagai medium perhubungan utama antara stesen-stesen kereta api.

Mesin Taip

Berfungsi sebagai peralatan pengkeranian bagi tujuan dokumentasi

Majalah

Majalah Majikan Pekerja Lombong sebagai medium perkongsian maklumat oleh Syarikat Lombong Bijih Timah kepada komuniti Bukit Besi sekitar tahun 1966-1975

Matawang Antik

Koleksi matawang antik yang dijumpai di sekitar Bandar Bukit Besi dan digunakan untuk menjalankan transaksi jual beli sekitar tahun 1930-1971

Galeri 4

KOLEKSI PENINGGALAN

Galeri 4 mempamerkan koleksi yang dijumpai daripada peninggalan aktiviti perlombongan seperti baldi, lampu spirit, roller dan lain-lain.

Roller

Alat ini berfungsi sebagai conveyor yang digunakan untuk menghantar barang ke satu tempat ke tempat yang lain.

Lampu Spirit

Alat ini digunakan sebagai lampu keselamatan oleh pekerja lombong ketika berada di terowong dan Kawasan yang gelap.

Alat Pemotong Besi

Berfungsi untuk memotong besi menggunakan kaedah kayuhan tangan

Baldi Besi

Digunakan untuk mengisi air

Galeri 5

Penubuhan Ketengah

Galeri 5 ini mempamerkan pasca sejarah perlombongan susulan penutupan aktiviti perlombongan di Bukit Besi. Oleh demikian, galeri ini mempamerkan sejarah ringkas penubuhan Lembaga Kemajuan Terengganu Tengah (KETENGAH) pada 12 April 1973 yang berperanan untuk membangunkan semula sosioekonomi Bandar Bukit Besi yang telah mati akibat penutupan aktiviti perlombongan di kawasan ini pada tahun 1971.

Bapa Pembangunan

Gambar sejarah Tokoh Bapa Pembangunan Malaysia, YAB Tun Abdul Razak Hussen, Timbalan Perdana Menteri Malaysia sempat merasai pengalaman menaiki kereta api di Bukit Besi

Penubuhan KETENGAH

Maklumat penubuhan Lembaga Kemajuan Terengganu Tengah (KETENGAH) pada tahun 1973

Pembangunan Bandar Bukit Besi

Pelan Rancangan Kawasan Khas (RKK) Bukit Besi merupakan pelan perancangan pembangunan yang disediakan sebagai panduan pembangunan terancang Bandar Bukit Besi sehingga tahun 2030.

Kelab Golf Bukit Besi

Kelab Golf Bukit Besi terletak di kawasan Tasik Puteri, Bukit Besi dan merupakan satu-satunya padang golf di Negeri Terengganu dengan keindahan panorama tasik buatan iaitu Tasik Puteri. Tempat ini mula dibangunkan pada awal tahun 1993 dan siap sepenuhnya pada tahun 1997 dengan keluasan 74 hektar.

Aset Luar

Kereta Perisai

Semasa berlakunya darurat di Tanah Melayu pada 1948 – 1960, Bukit Besi turut disenaraikan sebagai kawasan hitam pengganas komunis. Mereka telah menjadikan Bukit Besi sebagai sasaran utama untuk memusnahkan pelbagai aset dan peralatan perlombongan dalam usaha melumpuhkan ekonomi negara. Oleh itu, pasukan keselamatan telah menggunakan kereta perisai untuk mengadakan rondaan dan memantau kawasan yang disyaki tempat persembunyian komunis. Kawalan ketat yang dilakukan ini telah berjaya menghalang kegiatan keganasan komunis di sekitar Bukit Besi.

• Model Kereta: SIBMAS AFSV-90

• Model Enjin: Enjin diesel bercas turbo, penyejukkan air, MAN D 2566 MK 6-silinder sebaris, 320 hp pada 1,900 rpm

• Pengeluar: Syarikat Belgium, BN Constructions Ferroviaries et Métalliques

• Tahun pembuatan: 1975

• Keupayaan: SIBMAS ARV merupakan kenderaan yang memiliki kren dengan keupayaan mengangkat sehingga 10,500 kg dan dipasang di hadapan kenderaan win penarik dengan kuasa menarik sehingga 20,000 kg

• Kegunaan: SIBMAS ARV merupakan kenderaan pengangkutan yang dilengkapi dengan meriam 90 mm. lanya digunakan sebagai kenderaan tembakan sokongan

• Sumbangan oleh: Angkatan Tentera Malaysia (ATM)

• Tarikh Sumbangan: 3 Mac 2021

Pesawat Ringan

Semasa era kegemilangan aktiviti perlombongan bijih besi di Bukit Besi, pesawat ringan digunakan dari Lapangan Terbang Sura ke Lapangan Terbang Bukit Besi untuk membawa pegawai lombong dan alat ganti mesin yang rosak supaya kerja-kerja di sektor perlombongan tidak tergendala. Selain itu juga, pada awal dan pertengahan bulan, pesawat ringan turut digunakan untuk membawa gaji pekerja yang akan dibayar kepada para pegawai dan kakitangan lombong. Perkhidmatan penerbangan ini ditamatkan pada 8 September 1971 berikutan penutupan aktiviti perlombongan bijih besi di Bukit Besi.

• Model Pesawat: Pilatus PC-7

• Model Enjin: Turbopropi

• Pengeluar: Firma Pilatus Aircraft, Switzerland

• Tahun pembuatan: 1978

• Keupayaan: Mampu melaksanakan kesemua fungsi-fungsi latihan asas termasuk aerobatik, peralatan, taktikal dan penerbangan waktu malam

• Kegunaan: Digunakan sebagai pesawat latihan dua tempat duduk selari dan bersayap rendah.

• Sumbangan oleh: Kementerian Pertahanan Malaysia (MINDEF)

• Tarikh Sumbangan: 13 Oktober 2021

Keretapi

Kereta api merupakan simbol pengangkutan utama yang digunakan dalam membantu merancakkan aktiviti perlombongan antara tahun 1930 sehingga 1971 sama ada di kawasan perlombongan ataupun ketika bijih besi diangkut dari Bukit Besi ke Pelabuhan Dungun. Kereta api yang digunakan adalah dari jenis ‘steam’/wap dan berenjin.

Kereta api jenis steam digunakan bermula pada tahun 1930 hingga 1963. Kereta api ini merujuk kepada sejenis kereta api yang dikuasakan oleh pembakaran luar yang menggunakan tenaga haba yang wujud dalam wap dan menukarkannya kepada kerja mekanikal. Kereta api berenjin digunakan bermula pada tahun 1964 bagi tujuan mengangkut bijih besi dan penumpang.

Laluan kereta api melalui perkampungan tradisi seperti Kampung Luit, Pinang, Padang Pulut, Kemudi, Kumpal, Serdang, Binjai, Che Lijah, Nibong dan Sura yang membolehkan para pekerja lombong, penduduk kampung dan peniaga berulang-alik dari Bukit Besi ke Sura sejauh 32kilometer tanpa dikenakan sebarang bayaran.

Justeru, perkhidmatan kereta api bukan sahaja menjana keuntungan kepada syarikat perlombongan, malah menyediakan perkhidmatan sosial kepada masyarakat kampung tradisi di kawasan pedalaman daerah ini dan penduduk yang menetap di bandar Dungun. Aktiviti perlombongan berakhir pada tahun 1971 setelah Syarikat Eastern Mining and Metal Berhad (EMMCO) memperolehi konsensi baharu perlombongan di Australia dan menyebabkan kereta api tidak lagi digunakan.

• Model Keretapi: 650 PS Diesel Electric Locomotive (Model: HAD-7M)

• Model Enjin: MTU 6V 396 TC 12

• Pengeluar: Hitachi

• Tahun pembuatan: 1983

• Keupayaan: 70km/h (continues rated tractive effort: 10360kg)

• Kegunaan: Membuat proses lansiran (shunting) iaitu mengalih kedudukan stokereta lain untuk diletakkan pada kedudukan lain atau memindahkan ke lokasi yang dikehendaki

• Hak milik: Lembaga Kemajuan Terengganu Tengah (KETENGAH)

• Tarikh penerimaan: 21 Disember 2023